FIFA reytinglari tarixi va evolyutsiyasi: jamoalarni baholash tizimi qanday rivojlandi

Futbol, albatta, dunyodagi eng mashhur va qizg’in muhokama qilinadigan sport turlaridan biridir. Futbol musobaqalari dunyoning turli burchaklaridan millionlab muxlislarni jalb qiladi va har bir o’yin aql bovar qilmaydigan hayajon va hissiyotlarni keltirib chiqaradi.  FIFA reyting tizimi asosiy o’rinni egallagan ko’plab jihatlarni o’z ichiga oladi. Xalqaro futbolda muhim rol o’ynaydigan ushbu tizim yirik turnirlarni tashkil etish va milliy jamoalar strategiyasiga ta’sir qiladi. 1990-yillarning boshlarida joriy etilganidan beri FIFA reytingi xalqaro maydonda jamoalarning kuchi va shaklini aniqroq aks ettirishga intilib, bir qator o’zgarishlar va yaxshilanishlarga duch keldi.

FIFA reytinglarining dastlabki tarixi

1990-yillarning boshlarida FIFA milliy futbol jamoalarini baholash uchun reyting tizimini joriy qildi, bu xalqaro futbolni standartlashtirishda muhim qadam bo’ldi. Ushbu tizim butun dunyo bo’ylab jamoalarni taqqoslashning ob’ektiv usulini yaratish uchun ishlab chiqilgan. Dastlab reytinglar o’tgan sakkiz yil davomida o’tkazilgan o’yinlar natijalariga asoslanib, jamoalarning uzoq muddatli yutuqlarini hisobga olishga imkon berdi.

Biroq, bunday uzoq baholash davri ko’pincha reytinglarning jamoalarning hozirgi shaklini aks ettirmasligiga olib keldi, ayniqsa ularning tarkibi va strategiyasi tez o’zgarganda. Bu muxlislar va mutaxassislar orasida norozilikka olib keldi, chunki reytinglar har doim ham maydonda haqiqiy kuchlarni to’g’ri namoyish eta olmadi. Bunga javoban FIFA tizimni jahon futbolining hozirgi holatini aks ettirish uchun takomillashtirish yo’llarini izlay boshladi.

Asosiy o’zgarishlar va islohotlar

1999 yilda FIFA reyting tizimida muhim islohotlarni amalga oshirdi, tanqidga javob berdi va uni yanada zamonaviy va aniqroq qilishga intildi. Asosiy o’zgarishlardan biri baholash muddatini sakkiz yildan to’rt yilgacha qisqartirish edi. Bu shuni anglatadiki, reytinglar endi jamoalarning hozirgi holatini aniqroq aks ettiradi va o’tmishdagi o’yin natijalari kamroq vaznga ega edi.

Keyingi muhim bosqich 2006 yilgi islohot edi. Bu safar FIFA o’yinlarning turli jihatlarini batafsil ko’rib chiqadigan yangi reytinglarni hisoblash formulasini joriy qildi. U jahon chempionati kabi jahon musobaqalarida o’yinlarga ko’proq og’irlik berib, o’yinlarning ahamiyatiga e’tibor qaratdi. Xalqaro turnirlarning ahamiyatini tan olish ularning jahon futbolidagi maqomini ta’kidladi.

• Bundan tashqari, yangi tizim dushmanning kuchini chuqurroq darajada hisobga oldi. Dushman kuchini baholash endi uning hozirgi reytingiga asoslangan bo’lib, bu jamoaning qanchalik kuchli raqib ekanligini aniqroq aniqlash imkonini berdi. Bu ko’proq reytingli jamoalar bilan o’yinlarning ahamiyatini oshirdi va jamoalarni qiyin raqobatni izlashga undadi.
• Va nihoyat, hisob-kitoblarda mintaqaviy koeffitsientni joriy etish tizim rivojlanishidagi yana bir muhim qadam bo’ldi. Ushbu koeffitsient dunyoning turli mintaqalarida o’yinning geografik va taktik xususiyatlarini hisobga oldi. U jamoalar raqobatlashgan kontekstni hisobga olgan holda ularni yanada adolatli baholashga hissa qo’shdi.

Ushbu o’zgarishlarning barchasi FIFA reytinglarining aniqligi va dolzarbligini yaxshilashga qaratilgan edi. Ular tizimni yanada muvozanatli va jahon futbolining turli jihatlarini hisobga olgan holda yaratdilar.

FIFAning zamonaviy reyting tizimi

2018-yilda joriy etilgan FIFAning zamonaviy reyting tizimi milliy futbol jamoalarini baholashda muhim qadamdir. Ushbu tizim jamoalarning kuchi va shaklini aniqroq aks ettirish maqsadida avvalgilariga qaraganda ancha murakkab metodologiya asosida yaratilgan. Zamonaviy tizimning asosiy elementlariga quyidagilar kiradi:

Uchrashuvning ahamiyati: tizim har xil o’yin turlariga har xil og’irliklarni belgilash orqali har bir o’yinning qiymatini hisobga oladi. Masalan, jahon va qit’a chempionatlari doirasidagi o’yinlar yuqori maqomi va ahamiyatini hisobga olgan holda ko’proq vaznga ega.

Dushman kuchi: dushman kuchini baholash endi jamoaning joriy reytingi asosida aniqroq hisoblanadi. Bu shuni anglatadiki, kuchli jamoalarni mag’lub etish ko’proq ochko to’playdi, bu esa jamoalarni qiyin o’yinlarda ishtirok etishga undaydi.

Konfederatsiya kuchi: tizimda jamoa tegishli bo’lgan konfederatsiya hisobga olinadi, bu dunyoning turli mintaqalaridagi futbol kuchidagi farqni hisobga oladi.

Bu va boshqa omillar FIFAning zamonaviy reyting tizimini yanada murakkab va aniqroq qiladi, bu esa milliy jamoalarning kuchi va reytingini aniqroq aniqlash imkonini beradi. Tizim har oy yangilanadi, bu esa uni yanada dinamik qiladi va buyruqlarning hozirgi holatini aks ettiradi. Ushbu yaxshilanishlar futbol olamiga eng kuchli jamoalarni aniqroq aniqlashga va ularning jahon sahnasidagi muvaffaqiyatlarini kuzatishga yordam beradi.

Tanqid va muqobil yondashuvlar

Yaxshilanishlarga qaramay, FIFA reyting tizimi mutaxassislar va muxlislar tomonidan tanqid qilinishda davom etmoqda. Tanqidning asosiy nuqtalariga quyidagilar kiradi:

• Tegishli emas: ba’zi tanqidchilarning ta’kidlashicha, tizim har doim ham jamoalar ko’rinishidagi o’zgarishlarga tez javob bermaydi, ayniqsa jamoalar tarkib yoki strategiyada sezilarli o’zgarishlar davrlarini boshdan kechirganda.
• Hisob-kitoblarning shaffofligi: formulaning murakkabligi va hisobga olinadigan ko’plab omillar reytinglarning aniq hisoblanishini tushunishni qiyinlashtirishi mumkin, bu esa tizimning shaffofligi va adolatliligi to’g’risida savollar tug’diradi.

Ushbu tanqidlarga javoban, ba’zi ekspertlar shaxmat va boshqa sport turlarida allaqachon qo’llanilgan Elo tizimi kabi muqobil reyting tizimlarini taklif qilishadi. Elo tizimi ma’lum jihatlarda yanada moslashuvchan va aniqroq hisoblanadi, chunki u nafaqat o’yin natijalarini, balki raqibning kuchini ham hisobga oladi, bu esa jamoalarning hozirgi holatini aniqroq baholashga imkon beradi. Ushbu tizim, shuningdek, keng jamoatchilik uchun yanada tushunarli va shaffof bo’lishi mumkin, bu uning futbol tahlilchilari va muxlislari orasida mashhurligini oshiradi.

Kelajakka qarash

FIFA reytinglari, kamchiliklari va tanqid mavzusiga qaramay, jahon futbolining ajralmas qismi bo’lib qolmoqda. Ular xalqaro turnirlarni tashkil qilishda muhim rol o’ynaydi va milliy jamoalarning strategiyalari va rejalariga ta’sir qiladi. Kelajakda FIFA reyting tizimida uning aniqligi, shaffofligi va dolzarbligini oshirishga qaratilgan qo’shimcha o’zgarishlar va yaxshilanishlarni kutish mumkin.

O’yin natijalari va jamoalar shaklini aniqroq hisobga olish uchun yangi texnologiyalar va tahliliy vositalar joriy etilishi mumkin. Shuningdek, muxlislar va futbol hamjamiyati a’zolari uchun tizimning statistik aniqligi va tushunarliligi o’rtasidagi muvozanat muhim jihat bo’lib qolmoqda. Oxir oqibat, FIFA reytinglari evolyutsiyasi futbolning o’zi, uning strategiyalari va global ta’sirining jadal rivojlanishini aks ettirishda davom etadi.

Savollar-javoblar